پاریس از دور نمایان شد - علی اکبر شیروانی

هرچند هیچ‌وقت به سفر در نوروز علاقه‌ای نداشته و تقریباً هیچ عیدی را هم با سفر پشت سر نگذاشته‌ام و همواره عید را با مزمزه کردن بهار در خانه و گهگاه با دید و بازدیدش دوست دارم، اما قبل از این اعتراف، قصد داشتم در ابتدای این یادداشت از ناراحتیم برای وجود کرونای مزاحم و گرانی دلار یا وضعیت نابسامان هواپیماهای مسافربری با آن بلیط‌های وحشتناک به عنوان موانع سفر نرفتن بگویم و یا مثلا بگویم جهت جلوگیری از موج هفتمی از کرونا که شاید پس از نوروز در پیش باشد تصمیم گرفته‌ام ازسفر به دور دنیا دست بکشم، اما شما که غریبه نیستید! از این خبرها نیست، ما را چه به سفر دور دنیا! آن هم با این جیب سوراخ و مشغله‌ی بدون مرخصی و تعطیلی!... همین که با خواندن یک سفرنامه به پاریس، آن هم پاریس عهد قاجار سری بزنیم و برگردیم، راضی هستم. تازه، این سفر موردنظرِ من مزایای بیشتری هم از یک سفر واقعی دارد، چرا که بی‌شک دیگر برای هیچکدام از ما مقدور نیست به زمان قاجار سفر کرده و این شهر را از نگاه مسافری از آن دوران تجربه کنیم.

مجموعه‌ی پنج‌جلدی "تماشای شهر"، مجموعه‌ای از سفرنامه‌های کوتاه ایرانی است که توسط سیاحانی که در دوره قاجار زندگی کرده‌ و اصطلاحاً به فرنگ رفته‌اند نوشته شده است. کتاب "پاریس از دور نمایان شد" با عنوان فرعی "پاریس به روایت مسافران دوره قاجار" جلد اول این مجموعه‌ است و همانطور که از نامش پیداست به چند سفرنامه‌‌ی مربوط به شهر پاریس اختصاص دارد که در بین نویسندگان آنها که همان مسافران هستند به غیر از مردم عادی، نام‌های سرشناسی مثل ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به چشم می‌خورد. همانطور که گردآورنده این کتاب در مقدمه‌ی آن اشاره کرده است، بیش از ده قرن از عمر سفرنامه‌نویسی ایرانی می‌گذرد اما این سفرنامه‌ها را در واقع می‌توان اولین متن‌های موجود از مواجهه‌ی ایرانیان با یک شهر دانست که تصویری تو در تو از زندگی و فکر مسافران را به نمایش می‌گذارند، ضمن اینکه این نکته را هم می‌بایست در نظر داشت که تا پیش از قاجار حکومت‌های کشور ما اغلب با غرب در جدال بوده‌ و مردم کمتر مجال چنین سفرهایی را داشته‌اند. اولین نکته‌ای که توجه خوانندگان این سفرنامه را به خود جلب می‌کند تحّیر سیاحت کنندگان آن دوران از نظم و زیبایی و فرهنگ شهروندی و حتی نظافت مردم آن دیاردر قیاس با مردم ایران در آن روزگار است؛ داخل شهر پاریس شدم که دارالسرور شهرهای فرنگستان است و پایتخت دولت جمهوری فرانسه است که آوازه‌ی نکویی و آبادی آن عالمگیر است و تمام خلق عالم آرزوی دیدن این شهر قشنگ و مرغوب غم‌زدا را دارند. زمین آن از هر جهت بر تمام پایتخت‌های آباد دنیا شرف و افتخار دارد. مردمانش همه با علم و تربیت‌ترین ملل بیدار روی زمین می‌باشند... هر کسی که در دنیا آمده باشد و پاریس را ندیده باشد مثل این است که هیچ در دنیا از عدم به وجود نیامده است، می‌توان بهشت روی زمین گفت. پاریس معدن علم است و هنر، نه علم و هنر بی‌ثمر، بنده هنگامی که وارد این شهر شدم چنان مات و متحیر بودم که راه رفتن خود را نمی‌دانستم که به کدام سمت می‌روم. چشمم تیره و عقلم خیره شد. قریب یک ساعت در پای ماشین راه آهن بی هوشانه این طرف و آن طرف نظر می‌کردم و حیران و سرگردان بودم. بعد هم بی‌هوشانه و مبهوت، سوار اتومبیل شده، روانه شهر گردیدم.

همانطور که اشاره شد کتاب، حاصل جمع‌آوری سفرنامه‌های مختلف با محوریت شهر پاریس در یک کتاب است و نویسندگان آن افرادی از طبقات مختلف اجتماعی (از مردم عادی تا پادشاه) هستند و این خود یکی از نکات مثبت کتاب می‌باشد چرا که نظر خواننده در مواجهه‌ی افرادی با دیدگاه‌های متفاوت از شهر را به خود جلب می‌کند و این خواندنی‌ست. هر چند هنوز هم پاریس موارد بسیاری برای تحیر مسافران ایرانی امروزی دارد.  در ادامه مطلب بخشهایی از متن کتاب که برایم جالب بود را خواهم آورد.

مشخصات کتاب: پاریس از دور نمایان شد، نشر اطراف، چاپ 1398، در 228 صفحه. نسخه صوتی کتاب در نوین کتاب گویا هم موجود است که توسط گروه گویندگان اجرا شده و من همان را شنیده‌ام اما در این نسخه صوتی، به جز یکی دو اجرا بقیه‌ی اجراها اصلا خوب نبودند و حتی یکی از گوینده ها هم با آن ادا و اطواری که در خواندنش به سبک متن  های قاجاری داشت حسابی حرص شنونده را در می‌آورد. 

نوروز و سال نو بر شما دوستان همراهم مبارک 

 

شهر پاریس شأن‌اش اجل از آن است که کسی بتواند چگونگی آن را بنویسد. همین‌قدر در جلالت قدر این شهر بس است که در موقع اکسپوزیسیون تقریباً دو میلیون مهمان در خودش می پذیرد بدون آنکه نانش گرانتر یا نظمش کمتر بشود...

.... به محض آن که روی آن نیمکت نشستیم و آن پیشخدمت آمد تو و درب را محکم بست، به یک پستانکی که مثل زنگ اخبار به دیوار آن اتاق بود دست گذارده، فشرد. من احساس کردم که ثقل بدنم در کار است، سبک می شود، و مثل آنکه اثر جذبیه از نقطه جاذبه کره گرفته شده باشد و سنگینی تمام اجساد مبدل به سبکی شده باشد، خیلی خیلی حالت تماشاییِ قشنگیست، اگر چه، چیزی نمی گفتم. شازده‌فر حالت بهت مرا ملتفت شده گفت: این هتل هفت مرتبه است و برای شما در مرتبه پنجم منزل گرفته ایم و با پله پیمودن این راه خیلی زحمت دارد، و این که درش نشسته‌ایم آسانسور است. این کلمه که تمام شد من دیدم سنگینی جسم من به جای خود آمد، معلوم شد آسانسور ایستاد.

هر ساعت و هر روز در همه‌ی شهر اسباب خوشی و شادی حاضر و آماده و فراهم است، چونان اسبابی فراهم آورده اند که مردم از عیش نمی توانند غفلت نمایند. نشستن و راه رفتن آنها تماماً عیش است، به هرجایی که نشستند اسباب عیش آماده است. به هر جایی که عبور کردند چشمشان گل و سبزه و ریاحین می بیندو مشامشان همه از بوی گل معطر،  گوششان ساز و نواز می شنود. ...در این مدت مدید، تغیر و عبوسی و بدخلقی و بدگویی و فحش از خلق پاریس نشنیده و ندیده‌ام، حتی اطفال هم فحش و بدگویی یاد ندارند. باری، قصه ها و تماشاهای پاریس همه از همین قبیل است و هوش و گوش مردم را برای این کارها دزدیده‌اند و مردم اوقات خود را بعد از کسب، صرف تماشای این نوع مضحکه‌ها و لهو لعب ها می نمایند و ابداً در تمام پاریس دین و مذهب و دیانت و معنویت و روحانیت و حقیقت و انسانیت و ناموس و مردی و مردانیت و غیرت به هیچ وجه من الوجوه یافت نمی شود، دنیای محض، جهل محض، ظاهر محض، مجاز محض، ظلمت محض، ظلالت محض، گمراهی محض رواج دارد، خداوند شخص را از توقف در این جا ها حفظ فرماید و اهل اسلام را به این ولایت نیاورد و مسلمی را در این جا ها نمیراند. معنا؛ الدنیا سجن المومن و جنه الکافر.

...در غرفه ها مردم، زن و مرد، دختر و پسر نشسته، غالبا دوربینی در دست و از دور و نزدیک مشغول به تماشا، خاصه هنگام رقص و آوازخوانی که ملبوسات ایشان به رنگ بدن انسان است و گویا برهنه هستند و چراغ های الوان در میدان رقص و بازی ایشان روشن، محشر غریبی بود مثل آنکه ابری پدید گردیده و آفتاب برآن تابیده، از یک طرف بسیار روشن و از یک طرف به سان مس گداخته و از یک طرف هوایی زیر ابر و از طرفی مثل خورشید و در میان ابرها حوری ها با لباس های بسیار لطیف، گویا مجسمه بودند که یک مرتبه از زمین بیرون می آمدند، غیر متحرک و آهسته آهسته به نوای موافق موسیقی که می نواختند، آنها بر آسمان تیاتر می رفتند وچیزهایی که آن شب آنجا دیده شد قول این سیاح فقیر حیران است. شب بدان گونه نیمی گذشت و بر عمر البته سالی افزوده شد، با خود گفتم سبحان الله، این ها چگونه می میرند، معروف است که غصه از عمر می کاهد، اینان که ابدا غصه ندارند باید هرگز نمیرند.

... رفتیم به کلیسای نتردام که بزرگترین کلیسای پاریس است، تمام بنا از سنگ است و ستون های سنگی زیادی دارد، در قرن دوازهم بنا و در قرن چهاردهم به اتمام رسیده که حالا ششصد هفتصد سال می شود، مجسمه های زیادی در آنجا دیده شد، از جمله مجسمه لویی سیزدهم و لویی چهاردهم و مجسمه ژاندارک، دختر معروف که خواب دید و بعد فرانسه ها را بر ضد انگلیس اغوا کرد وآنها را از مملکت فرانسه خارج نمود، مجسمه ای از حضرت عیسی بود که یک متر طول داشت، یکپارچه از عاج بود، اسباب هایی که برای تاجگذاری ناپلئون اول از الماس و جواهرات نفیسه بود دیدیم...