شماره صفرم - اومبرتو اکو

امروز صبح دیگر آب از شیر نمی چکید فقط چلک چلک عین دو تا سکسکه ی خفیف نوزاد و بعد هیچ.درِ خانه ی همسایه را زدم آنجا همه چیز رو به راه بود. از من پرسید آیا شیرفلکه را بسته ام.

_من؟ من اصن نمی دونم کجاست!چون مدت کمیه که اینجا اومدم.می دونین من صبح میرم و شب بر می گردم.

-وقتی یک هفته نیستید هم شیر آب و گاز رو نمی بندید؟

-من؟ نه !

..............

کتاب با چند سطربالا آغاز می‌شود اما این آغاز داستان نیست. راوی دربخش اول کتاب تعریف می‌کند که شب گذشته وقتی خواب بوده شخص یا اشخاصی مخفیانه وارد خانه‌اش شده و همه جا را در پی اطلاعات و مدارکی زیر و رو کرده‌اند و از آنجا که سارقانِ جستجوگر احساس می‌کردند چکه کردن شیرآب هم ممکن است باعث بیدار شدن او گردد فلکه اصلی را بسته‌اند، البته گویا چیزی دستگیرشان نشده و رفته‌اند اما به هرحال او اینگونه متوجه حضور آنها در شب گذشته شد؛

این مربوط به یک اتصال الکتریکی نیست؛ همانطور که دستگیره ترکیبی از دست و گیره نیست. کار هیچ موشی هم نیست چرا که نیروی چرخاندن شیر را ندارد. دستگیره‌ی آهنیِ کهنه‌ای ست. به همین دلیل فقط یک آدم می‌تواند آن را بچرخاند. یا شاید یک آدم ‌نما. شومینه‌ای هم اینجا نیست که از توی آن گوریلِ مرده‌شوی خانه حلول کند.

داستان هجده بخش با تاریخ دارد و هر بخش تاریخِ خاصی را در مجموع در یک بازه زمانی دو ماهه روایت می‌کند. در شهر میلان هستیم و عنوان بخش اول کتاب هم"ششم آوریل 1992"(زمان حال) است. موضوع رمان مافیا و اواخر جنگ دوم جهانی و ایتالیای 1992 و مدارک بسیاری است که از آن زمان وجود دارد. راوی و شخصیت اصلی داستان مرد پنجاه ساله‌ای است به نام "کلونا"و اتفاقی که در شب گذشته برای او رخ داده مربوط به قضایای مخوفی است که او در چند ماه گذشته خود را با آنها درگیرکرده است. کلونا دربخش اول از خودش می‌گوید؛ازکودکی تا دوران دانشجویی‌اش، از ازدواج تا تنها شدنش و ازمشغولیتش با شغل‌های روزنامه‌نگاری، نویسندگی و ترجمه کتاب، تا می‌رسد به زمان حال و سن پنجاه سالگی (البته همه این بازه زمانی در سه چهار صفحه اتفاق می‌افتد). او که تاکنون زندگی و شغل با ثباتی نداشته حالا در این سن یک پیشنهاد از شخصی به نام آقای"سی مِی"دریافت می‌کند که می‌تواند کمی اوضاع او را بخصوص از لحاظ مالی متحول کند و او را در مسیر جدیدی از زندگی قرار دهد. البته انتهای این مسیر، جایی‌ست که به اتفاقات شب گذشته ختم می‌شود.

"با خواندن چند خط بالا شاید به نظرتان برسد که داستان کتاب را لو داده‌ام اما خیالتان راحت باشد، اگر راستش را بخواهید اصلا  لو دادنش هم در توان من نیست. پس لطفا به خواندن ادامه دهید."

پیشنهاد ذکر شده از این قرار است که آقای سی می از کلونا که دستی بر قلم دارد می‌خواهد که یک کتاب بنویسد. کتابی که قرار است با نام و امضای سی مِی منتشرشود و اسمی از کلونا در آن وجود نداشته باشد، موضوع و متن آن هم به شکل خاطرات یک روزنامه‌نگار باشد، یعنی یادداشت‌هایی از یک سال کار مداوم برای آماده‌سازی روزنامه‌ای که هرگز به چاپ و تکثیر نمی‌رسد و اسمش روزنامه‌ی فرداست*. به هر حال کلونا پیشنهاد را می‌پذیرد و گویا کتاب مورد بحث در واقع تقریباً همین کتابی است که ما در حال خواندن آن هستیم و لحظه به لحظه با آن پیش می رویم.

از بخش دوم کتاب، وارداتاق تحریریه روزنامه‌ی فردا می‌شویم و با تک تک اعضای تحریریه آشنا می‌شویم. اعضایی که توسط آقای سی می با وسواس خاصی انتخاب شده‌اند و هر کدام در تخصص خودشان از بهترین‌ها هستند. سی مِی ماموریت هرکدام را به آن ها گوشزد می‌کند و از این پس در ادامه‌ی کتاب شاهد بحث و تبادل نظر اعضا درباره موضوعات و مقالاتی هستیم که قصد دارند در شماره اول روزنامه چاپ کنند. همه این موارد را از زاویه دید کلونا می‌بینیم و او به همراه برخی دیگر از اعضای تحریریه برای ما تعریفشان می کند.

*عنوان کتاب هم از آنجا می‌آید که این روزنامه قرار نیست هیچوقت از شماره صفرم در بیاید فقط قرار است 12 شماره در دوازده ماه سال به صورت شماره‌ی"صفر-یک"تا "صفر-دوازده" و فقط در چند تیراژ محدود منتشر شود و فقط ابزاری باشد برای وارد شدن به چرخه اقتصادی، سیستم بانکی و انتشاراتی. در واقع جناب مدیرکل روزنامه که در داستان هم به طور مستقیم حضور ندارد این روزنامه را ابزاری برای برملا کردن حقیقت در تیراژی محدود منتشر می‌کند وهمان تعداد کافیست تا آنها را به آدمهای خاصی نشان بدهد تا بتواند اینگونه خودش را در فضای سیاسی اقتصادی، خطرناک نشان بدهد؛

... اونوقتِ که می‌افتن به پاش تا روزنامه رو متوقف کنن. اونوقت مدیر کل روزنامه اون پیشنهاد رو می‌پذیره، در عوض اجازه‌ی ورود به در های بسته پیدا می‌کنه.حالا گیرم دو درصد از سهام یه روزنامه‌ی بزرگ و یه بانک و یه شبکه‌ی تلویزیونی مهم باشه.

اکو درنوشتن این کتاب از الهیات، طنز و تکنیک‌های خلق رمان پلیسی جنایی و وارونگی  این تکنیک‌ها استفاده کرده است.

................................

اومبرتو اکو در سال 1932 به دنیا آمد و درسال 2016 ما را ترک کرد. او نشانه‌شناس، فیلسوف، متخصص قرون وسطی، منتقد ادبی و رمان نویس ایتالیایی بود اما به هر حال من او را همیشه به عنوان یک رمان نویس می شناسم. حتی با اینکه حالا می دانم او پیش از آنکه اقدام به نوشتن اولین رمانش بکند بیش از 40 کتاب و صد ها مقاله علمی منتشر کرده بود و به هر حال درست است که او در رشته خودش شخصیت بسیار مهم و تاثیر گذاری بوده است اما فکر می کنم بیشتر مردم دنیا هم مثل من اکو را بخاطر رمانهایش می شناسند. بخصوص دو رمان اولش یعنی "نام گل سرخ"(آنک نام گل)و "آونگ فوکو" که در دنیا با استقبال فراوانی مواجه شد. اکو در زمان حیاتش 7 رمان نوشت و"شماره ی صفرم"آخرین آنها بود که یکسال قبل از مرگش در سال 2015 منتشر شد ودر همین مدت کم در ایران حداقل 3 بارترجمه و چاپ شده است.

مشخصات کتابی که من خواندم:شماره ی صفرم - ترجمه سیروس شاملو - انتشارات نگاه - چاپ اول 1396 - 1000 نسخه

به نظرم اگر قصد خواندن این کتاب را داشتید ترجمه های دیگر را امتحان کنید.

......................................................

پی نوشت: این کتاب برای شخصی چون من با تجربه اندکِ مطالعه، در عین جذابیت، کتاب سخت‌خوانی به حساب می‌آمد. با این حال مطمئنم بزودی سراغ کتاب دیگری از اومبرتو اکو خواهم رفت. اما پیشنهاد میکنم درصورتیکه قصد داشتید سراغ  اکو بروید مثل من حرف گوش نکن نباشید و طبق نظرِ دوستانِ اهل فن، ابتدا سراغ کتاب "آنک نام گل" او بروید.

در ادامه مطلب بخش‌هایی از متن کتاب که برایم جالب بود را آورده‌ام. (بابت طولانی بودنش از شما پوزش می خوام،راستش مجبور بودم چون درآینده برای یادآوری به آنها احتیاج خواهم داشت)

...............................

ترجمه کردن یعنی چپیدن توی خونه‌ای سرد یا سوزان و دمپایی پوشیدن و یک عالمه چیز یاد گرفتن!  ص 15

هر چه بیش‌تر بدانی در مییابی بیش تر چیز ها سر جایش نیست و به مسیر درست نمیرود. ص20

ترس از مردن است که خاطرات گذشته را زنده نگه می‌دارد. ص 22

مدیریت روزنامه دلیلِ توانایی نوشتن نیست، یعنی لزومی نداره که وزیر دفاع بتونه نارنجک دستی پرتاب کنه. ص 24

بسیار عالی دکتر کلونا! باید به زبان خواننده حرف زد، نه به زبان روشنفکرانی که مدام بلیت‌های مسافرتی باطل می‌کنن. از طرف دیگه فکر می‌کنم بهترِ بر این اصل استوار باشیم که خوانندگان ما از اون دسته خواننده‌های سفت و سخت نیستن، بلکه اکثر اون‌ها حتی یک جلد کتاب هم تو خونه‌شون پیدا نمی‌کنی،حتی وقتی داریم از بزرگ‌ترین رمان که تیراژ میلیونی داره با اونا حرف می‌زنیم. خوانندگان ما کتاب نمی‌خونن ،ولی عاشق این هستن که به آرتیست‌های میلیاردر و بنجل فکر کنند و همونطور که ندیده ،یک دیو زن با ران های بلند رو تقدیس می کنن و برای دانستن زندگی و عشق های پنهان اش در تحریک و کنجکاوی دائم به سر می برن. ص 33

پدرم به من عادت داده اطلاعات رو توی زرورق تحویل نگیرم .روزنامه ها دروغ میگن،تاریخ دان ها دروغ می گن،تلویزیون همه چیز رو وارونه می کنه و تحویل ات می ده .داستان جنگ خلیج فارس رو سال پیش توی تلویزیون دنبال نکردی؟مرغ های ماهی خوار قیر اندودی که خلیج فارس رو به حال اغما در آورده بودن؟ بعد معلوم شد اون فصل اصلا فصل مهاجرت مرغ های ماهی خوار نبوده و فیلم مربوط به هشت سال پیش ازاون و زمان جنگ ایران و عراق بوده،البته این احتمال هم هست که چند مرغ ماهی خوار از باغ وحش کرایه کرده و قیرنفتی شون کرده باشن!همین کارم با جنایت کارای فاشیست کردن.حواس ات باشه که من دنباله رو پدرم و پدر جدم نیستم و دلم می خواد این داستان کشمکش یهودی ها و مسلمون ها و کشت و کشتار ها تموم بشه.بهترین دوستای من از اقوام گوناگون اند. ص 44

یادمون باشه این اخبار نیستن که روزنامه رو می سازن،این روزنامه ها هستن که اخبار می سازن!دونستن دقیق پیوند چهارخبر یعنی این که خبر پنجم رو هم ساختید!  ص 61

بالاخره روزنامه ها دنبال نظر مردم هستن ؟یا برای مردم نظر خلق می کنن؟

هر دوی این موارد صدق می کنه،در مرحله اول مردم نمی دونن واقعاً چه نظری دارن ،بعد،ما اون ها رو در جریان میذاریم،بعد،مردم یهو ناگهانی متوجه می شن اون نظر رو داشتن و ماحرف دلشون رو زدیم . ص103

توی این کشور(ایتالیا) دیگر هیچ چیز نمی تونه آدم رو تحت تاثیر قرار بده:پاک سازی یهودی ها،فریب و فریبایی رُم،قتل عام سنگالیا،600 هزار مرگ در جنگ جهانی و جهنم جنگ دوم ... معلوم هست که صد یا دویست نفری که از چهل سال پیش،می خواستن همه چیز رو بفرستن هوا،کی اند؟سرویس های اطلاعاتی؟ماهمیشه ملتی سر نیزه و جام زهر به کف بوده ایم!حالا دیگه در این مورد واکسینه شده ایم.هر داستان وحشتناکی که برای ما حکایت می کنن ،می گیم بدتر از اینا رو هم دیده ایم.حالا اگه آمریکا،سرویس های اطلاعاتی نیمی از اروپا،دولت خودمون و روزنامه ها چیزی رو انکار کنن،چرا بی بی سی نتونه اون رو انکار کنه؟مهمترین موضوع برای شهروند ایتالیایی اینِ که چطور از شر مالیات خلاص بشه .بذار اونا که دارن فرماندهی می کنن ،کارشون رو بکنن .این همان آخُرِ هماره است.خلاص!   ص217

-می خوای هنوز تو این کشور بمونی؟ تو کشوری که همه چیز مثل گذشته تکرار می شه؟جایی که اگه تو پیتزا فروشی بشینی احساس می کنی کنارت یک جاسوس نشسته ؟یا داره یک قاضی فالکونه دیگه رو می کشه؟یا ممکنه یه بمب زیر پیتزات منفجر کنن؟

-کجا بریم؟ در تمام اروپا این اتفاق داره تکرار میشه .از سوئیس تا پرتغال.می خوای بری ترکیه؟!میون گرگ های خاکستری؟یا امریکا؟ اونجا که رئیس جمهور ترور می کنن ؟شاید مافیا اونجا با سیا همکاری نکنه!دنیا یک کابوس شده عزیزم!من دوست دارم پیاده بشم! ولی به من گفته اند ممکن نیست!چون سوار یک وسیله ی حمل و نقل سریع هستیم،بدون این که در ایستگاهی ترمز بزنه!   ص 216