سه تار - جلال آل احمد

"از قدیم هم گفته اند که یک سوزن به خودت بزن و یک جوالدوز به دیگران" 

هر وقت قصد خواندن کتاب جدیدی دارم  چشمم به دسته بندی سمت چپ وبلاگ می افتد و آنجا پوشه ی خلوت ادبیات داستانی ایران چنان مظلومانه نگاهم می کند که از این خلوتی شرمسارمی شوم،  امان از این خودنمایی کتاب های خارجیِ رنگ به رنگِ نشسته در کتابخانه که اجازه نمی دهند چند خطی هم از خودمان بخوانیم تا ببینیم اوضاع داستان در این ور آب چگونه بوده و از چه قرار است .

اما این بار به هر شکلی بود موفق شدم به سراغ یک مجموعه داستان ایرانی بروم که همین مجموعه حاضر پیش روی شماست و بنظرم زمان مناسبی هم این کار را انجام دادم چون کتاب روان و موتور راه انداز نسبتاً خوبی حداقل برای شخص من به حساب می آمد . خصوصا به این دلیل که با خودم عهد کرده بودم که کتاب بعداز آن را از بین قطورهای موجود در کتابخانه انتخاب کنم . 

این کتاب که سه تار نام دارد مجموعه ای از 13 داستان کوتاه از جلال آل احمد است که از لحاظ تاریخ انتشار پس ازمجموعه داستان های "دید و بازدید" و "از رنجی که می بریم" به عنوان سومین مجموعه داستان جلال برای بار اول در سال 1327 به چاپ رسیده است . در این مجموعه نویسنده می کوشد به فقر فرهنگی و خرافات موجود در جامعه ی عصر خود بپردازد که البته بعد از گذشتن نزدیک به 70 سال از نوشته شدن این داستان ها هنوز برخی از مسائل اشاره شده به قوت خود باقی هستند.

...........................................................

مشخصات کتاب من:  چاپ هشتم 1395،نشر معیار علم، 1000 نسخه

پی نوشت : در مظلومیت کتابهای نویسندگان ایرانی در فضای مجازی همین بس که یک عکس درست و حسابی از این کتاب در اینترنت وجود نداشت که در وبلاگ بگذارم و دست آخر خودم دست به کارشدم.

در ادامه مطلب چندخطی درباره هریک از داستانها و همچنین بخشهای کوتاهی ازمتن را میتوان مطالعه کرد. 

 

_ سه تار:

مرد جوانی که عاشق نواختن سه تار و خواندن آواز ست و در مراسم ها به این کار می پردازد اما چون هیچ وقت از خودش سه تاری نداشته هیچ وقت نتوانسته خوب بنوازد و حالا شرایط به گونه ای شده است که می تواند برای خودش سه تاری داشته باشد .

فکر می کرد که از این پس چنان هنرنمایی خواهد کرد و چنان داد خود را از تار خواهد گرفت و چنان شوری از آن برخواهد آورد که خودش هم تابش را نیاورد و بی اختیار به گریه بیفتد .نمی دانست چرا به گریه بیفتد ،ولی ته دلش آرزو می کرد که آنقدر خوب بنوازد که به گریه بیفتد .حتم داشت فقط وقتی که از صدای ساز خودش به گریه بیفتد ،خوب نواخته.

نویسنده در این کتاب به اعتقادات و برخورد بد مردم با ساز و نوازنده و انتقاد از این برخورد می پردازد.

- بچه مردم

زنی که به تازگی برای بار دوم ازواج کرده و از شوهر قبلی اش یک فرزند دارد و حالا همسرش حاضر نیست او را با بچه بپذیردو به او می گوید:نمی خوام پس افتاده ی یک نره خر دیگه رو سر سفره خودم ببینم.

داستان در دوره ای روایت می شود که فقر فرهنگی تا حدی است که زن خودش را ناچار به سر به نیست کردن کودک می داند.

- وسواس

غلامعلی خان سلانه سلانه  از پله های حمام بالا آمد و کمی ایستاد و نفس خود را تازه کرد و باز به راه افتاد ...

مردی که برای ادای غسل واجبش راهی حمام خزینه عمومی می شود اما با وسواس های اعتقادی بیش از حدش آخرش هم موفق نمی شود .

- لاک صورتی: 

این داستان که جزء داستان های بلند تر این مجموعه به حساب می آید درباره هاجر و عنایت است ،زن و شوهری که تشکیل دهنده ی یک خانواده از قشر پائین جامعه هستند  و عنایت الله با دست فروشی گذران زندگی می کند و جعبه آینه کوچکی دارد که در آن خرده ریزه هایی می ریزد و می فروشد و زیاد هم به کاسبی اش امیدی نیست.

اما شخصیت اصلی این داستان هاجر است،زنی که در فقر و کمبود بزرگ شده و حال هم بعد از هفت سال گذشتن از زندگی مشترکش با اجاقی کور باز هم در فقر زندگی میکند.

روزی هاجر وقتی سوار اتوبوس درحال برگشتن از امامزاده قاسم به خانه است به اشتباه  در ایستگاه شاه آباد پیاده می شود ،پول برای دوباره سوار شدن اتوبوس را دارد اما دل به دریا می زند و تصمیم می گیرد به قصد تفریح در لاله زار قدمی بزند که در آنجا بساط یک لاک فروش را می بیند و ادامه داستان...

داستان به عقده ها و تمایلات کوچک و حقیر زن آن دوره و همچنین دید جامعه به  او در آن دوران (یعنی حدود هفتاد سال پیش)می پردازد.

... شما چی میگی هاجر خانم ؟

-من چه می دونم اوس سا. من که یه زن ناقص العقل بیشتر نیستم که.کجا مسئله سرم می شه؟

-این چه حرفیه می زنی؟ناقص العقل کدومه؟ تو نباس بذاری شوهرتم این حرفارو بزنه.حالا داری خودت می گیش.حیف که شما زنا هنوز چیزی سرتون نمیشه .روزنامه که بلد نیستس بخونی وگرنه می فهمیدی چی میگم .اینم تقصیر شوهرته.اما نه خیال کنی من پشتی تورو می کنم ها!تو هم بی تقصیر نیستی... اما خوب چه باید کرد؟ ماها تو این زندگی تنگمون هی پاهامون به هم می پیچه ،ورو سر و کول هم زمین می خوریم و خیال می کنیم تقصیر اون یکیه .غافل از اینکه این زندگی مونه که تنگه !و ما ها رو به جون همدیگه می اندازه...

- وداع

قطار صفیرکشان ازتونل خارج شد .دور کوچکی زد و در ایستگاه (چم سنگر) از نفس افتاد.

دو دوست که همسفر قطار یکدیگر هستند در ایستگاه چم سنگر به کودکان دست فروش فقیری نگاه می کنند که با پا های برهنه به دنبال قطار می دوند و...

-زندگی که گریخت

کارگر باربری که بعد از دو روز بیکاری شغلی نصیبش شده است که این فراتر از توان اوست . اما او دو روز است که بیکار بوده است و دو روز است که خانواده اش گرسنه هستند.

 فضا سازی خوبی داشت.

- آفتاب لب بام

ماه رمضان است وآفتاب بر لب بام و نزدیک به افطار، پدر در حال خواندن نماز و قرآن است ومادردر حال بافتنی  و دو دخترشان  از فرط گرسنگی و تشنگی از روزه ی زوری به دستور پدر بی حال گوشه ای نشسته اند و مرد طبق روال روزهای گذشته مابین نمازو قرآن نزدیک افطارش از فرط گرسنگی به قول نویسنده سگ می شود و به جان بچه ها می افتد.

_ گناه

در این داستان با خواسته های درونی دختر نوجوان آن دوران روبرو می شویم . او به گمان خود  در حال عبور از مرزهای ممنوعه است .گویی خانواده ی این جامعه ی مورد نظر راوی آنقدر در بیان اعتقادات و گناه ها زیاده روی کرده اند که کودک دوازده سیزده ساله گمان می کند لحظه ای دراز کشیدن در رختخواب خالی پدرش گناه محسوب می شود.

- نزدیک مرزون آباد

راوی و دوستش در سفر خود بعد از بابلسر ، راهی شاهی می شوند و آنجا بازرس شهربانی نزد آنها می آید و چند سوال از آنها می پرسد .او به دنبال ژاندارمی می گردد که قدی میانه دارد و با قیافه ای آفتاب سوخته و چروک برداشته و ریش تازه تراشیده هنوز چهل سالش نشده است و خیلی به زحمت سعی می کند فارسی سلیس حرف بزند.او به جرم گول زدن دختری محلی و فرار کردن با او تحت تعقیب است .

- دهن کجی

شخصی که برای یافتن آرامش و تنهایی خویش آپارتمانی را اجاره کرده تا در آن حداقل شبها را با آرامش بخوابد اما گویا تمام اتومبیل های شهر با هم دست به یکی کرده اند تا در ساعت خوابیدن او از زیر پنجره آپارتمانش رد شوند وگاهی همانجا بوقی بزنند. از آن بدتر گاراژ روبروی خانه اش است که تا صبح مهمان راننده تاکسی های پر سر و صداست.

- آرزوی قدرت

"زیره چی" مردی  که مدت هاست هروقت در کوچه و خیابان چشمش به یک نظامی و یا پاسبانِ تفنگداری می افتد دچار احساسی دوگانه می شود که خودش هم نمی داند این احساس ترس و اضطراب است و یا شوق.

او کم کم پی میبرد که عاشق تفنگ( درواقع قدرت) است.  برای او اهمیت ندارد که با قدرت چه می کند. او اعتقاد دارد "مگر تفنگ را حتما برای آدم کشی باید دست گرفت؟ " !

- اختلاف حساب

کارمند بانکی که فرزندش بیمار است و تمام فکر و ذکر او بیماری فرزند و نگرانی برای حال اوست و در این خلال به بی عدالتی حاکم بر  زندگی و به یک تسلی خاطر فکر می کند.

آیا کسی پیدا می شد که به حساب زندگی او، که این طور دقیق حساب پول مردم را،  حساب زندگی  دیگران را نگه می داشت برسد؟ به حساب این دیر به خانه رفتن ها،  این اضافه کاری ها، این سینه درد ها و سل ها برسد؟ حساب این اضطراب ها وتشویش ها را برسد که پدری به خاطر فرزند بیمارش  از صبح تا آن دم شب تحمل کرده است؟

- الگمارک و المکوس*

شخصی اهل جنوب که برخلاف دوستانش که تصمیم دارند قاچاقی  به کربلا بروند زیر بار نمی رود و تصمیم می گیرد قانونی برود و این قانونی رفتن او را چنان گرفتار اداره الگمارک والمکوس کشور عراق می کند و این گرفتاری ها چنان او را کرخت می کند که از همه چیز و حتی قولی که  به پسرک ایرانی راهنمایش در عراق می دهد می گذرد.

*بالای در اداره با خط ثلث و برآمده ای نوشته شده بود : الگمارک والمکوس.

گمارک را زود فهمیدم که چیست، اما المکوس راهر چه فکر کردم نتوانستم چیزی درک کنم یعنی چه؟

مجوس؟...  مغوس؟... مقوس؟...هیچکدام معنی نمی دادحتما این هم لغتی بود مترادف با گمارک و همین معنی ها را باید داشته باشد.  ص159