بارون درخت نشین - ایتالو کالوینو

"برای بهتر دیدن و بهتر زیستن راه های بی شماری را می توان آزمود،یکی از آنها این است که بالای درخت زندگی کنیم"

در ابتدای این یادداشت باید رک و پوست کنده بگویم وقتی با یک کتاب که نویسنده آن شخصی به نام ایتالو کالوینوست طرف هستید،داستان با همه کتابها و نویسنده های دیگر متفاوت است و بهتر است از هر گونه پیش داوری درباره چگونگی داستانهای او قبل از خواندن پرهیز کنید،چرا که بی شک قضاوتتان نادرست از آب در خواهد آمد.اصلا چرا سختش بکنیم،در واقع دو راه بیشتر ندارید:یکی اینکه از خیر خواندن آثارش بگذرید(در این صورت حتی تصور میزان لذتی که خودتان را از آن محروم کرده اید را هم نمی توانید بکنید) و راه دیگراینکه حداقل یک اثر از او بخوانید و به دنیای شگفت انگیز او وارد شوید.به همین راحتی.

در باب آن پیش داوری هم باید گفت که خواننده  ای که در حال خواندن کتابی از این نویسنده است تا وقتی که خود را به اصطلاح غرق درکتاب ندیده باشد متوجه نخواهد شد که در حال خواندن چه نوع رمانی است:فانتزی؟طنز؟سیاسی؟اجتماعی؟و.... . در واقع آثار کالوینو ترکیبی خاص از همه اینها با یکدیگر است منتها این ترکیب با فرمولی استادانه که تنها مختص خود کالوینوست انجام شده است.اگر در تمجید از این نویسنده ی ایتالیایی و شیوه نوشتنش کلمه ی"استادانه"را بکار بردم(و در ادامه هم شاید این کار را تکرار کنم)،به هیچ وجه اغراق نکرده ام و به گمانم هر کتابخوانی که یکی دو اثر از او خوانده باشد این حرف مرا تایید خواهد کرد.شگفتی این آثار برای شخص خودم همیشه این  بوده است که چگونه شخصیت هایی که کالوینو در داستان هایش خلق می کند و همچنین کارهایی که آن شخصیت ها در طول داستان انجام می دهند تا این حد باور پذیر هستند!؟.شخصیت ها واتفاقاتی که در عالم واقع دوراز ذهن به نظر می رسند اما نمی دانم این مرد دوست داشتنی چه می کند که یک خواننده ی معمولی مثل من درطول خواندن کتاب و مدتها پس از آن چنان با شخصیت هایش خو می گیرد و با سطربه سطرش می خندد و اشک می ریزد که می توان گفت براستی با آن ها زندگی می کند.حال کشف اینکه کالوینو چگونه این معجون ها را می سازد خیلی هم نکته مهمی (حداقل برای ما خوانندگان)نباشد و به جای آن بهتر است پیش از آن که دیر شود سراغ آثار به جا مانده از این نویسنده رفت و از آنها لذت برد.

شاید معروفترین کتابهایی که از کالوینو می شناسیم آثار تشکیل دهنده سه گانه ی او باشد.سه گانه ای که"نیاکان ما"نام دارد و شامل: ویکُنتِ دو نیم شده (1952)،بارون درخت نشین (1957) و شوالیه ناموجود( 1959 ) است.

پیش ازاین در همین وبلاگ درباره کتابِ خوبِ"ویکُنتِ دو نیم شده"با هم صحبت کردیم.اما برسیم به بارون درخت نشین که شناخته شده ترین کتاب این مجموعه(حداقل در ایران) به شمار می آید؛

چگونه می توان هم از مردم گریخت و هم از نزدیک با ایشان،و برایشان، زندگی کرد؟چگونه می توان هم به زندگی آدمیان و قراردادهای دیرینه ی آن پشت پا زد و هم برای آنان،و به کمک خودشان،زندگی نو و نظم نوینی را جستجو کرد؟بارون روندو به این پرسش ها پاسخ می گوید.پاسخی نه با وعظ و نظریه پردازی که با خود زندگی اش،با شیوه زیستنش می آموزد که برای آدم همه چیز شدنی است،تنها به این شرط که بخواهد و بهای آن را بپردازد.

این بارون روندویی که مترجم کتاب،جناب مهدی سحابی فقید در بخشی از پیشگفتار کتاب(پاراگراف بالا)به آن اشاره کرده،نوجوانی دوازده ساله به نام کوزیمو لاورس دو روندو است که فرزند یک خانواده نسبتا اشرافی درسال1767میلادی می باشد.پدر او بارونی است که به خاندان پر افتخارِ گذشته اش می نازد وهمچنین اعتقاد دارد در رسیدن به مقام و منصب در کشورش حق او خورده شده و تمام تلاشش را انجام می دهد که حداقل به جایگاه فعلی اش خدشه ای وارد نشود تا بلکه روزی به لطف بالاسری ها مقام های مورد نظرش را بدست آورد.اما برای کوزیمو که پسر ارشد خانواده است این افتخارات ارزش چندانی ندارد،او بی حوصله و دلزده از رسم و رسومات اشرافی به دنبال دنیایی با رنگ و بوی تازه می گردد. به آغاز داستان توجه کنید:

پانزده ژوئن 1767 آخرین روزی بود که برادرم کوزیمو لاورس دو روندو با ما گذراند.این روز را چنان به یاد دارم که انگار دیروز بود.در ناهارخوری خانه مان در اومبروزا نشسته بودیم.شاخه های پربرگ بلوط بزرگ باغ از پنجره دیده می شد.نیمروز بود.خانواده ما،به رسم قدیمی،همیشه در این ساعت ناهار می خورد.ناهار بعدازظهر،شیوه ای که دربار ولنگار فرانسه باب کرده بود و همه اشراف آن را پذیرفته بودند درخانه ما جایی نداشت.به یاد دارم که باد می وزید و برگها تکان می خورد؛بادی بود که از دریا می آمد.

کوزیمو بشقاب حلزون را به کناری زد و گفت:پیش از این هم گفته بودم و باز هم می گویم که حلزون نمی خورم.

حرکتی این چنین خیره سرانه در خانه ی ما سابقه نداشت...

و این آغاز فصل جدیدی در زندگی کوزیمو است.او از خانه می گریزد و در بالای درختی پناه می گیرد،گرچه این تصمیم او ابتدا در نظر همه از جمله پدرو مادرش تصمیمی عجولانه وصرفاً لجبازی طبیعی یک نوجوان بوده و به گمان آنها او به زودی پایین آمده و به آغوش خانواده باز می گردد اما پس از مدتی مشخص می شود که اینگونه نیست و گویا این یک تصمیم آگاهانه و هدف دار است.

رمان را "بیاجو"برادر کوچکتر کوزیمو روایت می کند،روایتی که من در ابتدا تصور می کردم یک جای کارآن می لنگد؛از این لحاظ که چگونه بیاجویی که در اتاق خود در خانه زندگی می کند احوالات کوزیموی بر روی شاخه های درخت را با این جزئیات دقیق در روز و شب شرح می دهد؟اما کمی که پیش رفتم متوجه شدم عجله کرده ام چرا که خود بیاجو در صفحه 28 کتاب در میانه تعریف ماجرایی اینگونه به این پرسش پاسخ داد:

... کوزیمو از روی درخت توت بزرگمان خود را به بالای دیوار رساند.چند قدمی روی لبه دیوار راه رفت،سپس خود را به برگها و گلهای ماگنولیا رساندو از آن سوی دیوار آویزان شد.دیگر او را نمی دیدم،آنچه را که از این پس تعریف می کنم_مانند بسیاری دیگر از گوشه های این داستان_یا خود کوزیمو برایم بازگو کرده است  و یا این که خودم از این و آن شنیده ام یا حدس زده ام.

به هر حال نباید فراموش کرد که در حال خواندن داستانی از ایتالو کالوینو هستیم.

........................

مشخصات کتابی که من خواندم:ترجمه مهدی سحابی - چاپ هشتم - 1391-موسسه انتشارات نگاه - 1100 نسخه - 320 صفحه

پی نوشت 1:پیشنهاد می کنم یادداشت مجیدعزیزدرباره این کتاب را در وبلاگ "دویدن با ذهن"از >اینجا< مطالعه بفرمائید.

پی نوشت 2:مترجم خوبه که مهدی سحابی باشه.روحت شاد مرد.

در ادامه مطلب بخشهایی از متن را آورده ام که بخاطر طولانی بودن آن ازدوستان پوزش می خواهم.اما لازم داشتم که اینجا هر از گاهی دوباره آنها را بخوانم ولذت ببرم و راستنش را بخواهید نتوانستم بیش از این کوتاهشان کنم.  

,بخش هایی از متن کتاب:

... این قلمرو تا کجاست ؟

-تاهرکجا که بشودشاخه به شاخه رفت.اینجا،آن طرف دیوار،باغهای زیتون،بالای تپه،آن طرف تپه،جنگل،حتی زمینهای اسقف.

-به فرانسه هم می رسد؟

کوزیمو ،که از جغرافیا چیزی جز نامهایی نمی دانست که مادرمان درباره"جنگ جانشینی"به زبان می آورد،گفت:

-حتی تا لهستان و سرزمین ساکس .اما من آدم خودخواهی نیستم.تورا هم به قلمرو ام دعوت می کنم.   ص33

یک نفس خودم را به او رساندم و به صدای بلند گفتم :-مینو! -مینو! تو را بخشیده اند.منتظرند که برگردیم.عصرانه حاضر است؛پاپا و مامان  نشسته اند و شیرینی های ما را توی بشقابهایمان گذاشته اند.شیرینی داریم،با خامه و شکلات... پاپا و مامان دستی به سرم کشیدند و گفتند:"برو به برادر جانت بگو که با هم آشتی هستیم و دیگر حرف گذشته را هم نمی زنیم" زودباش بیا برویم!

کوزیمو از جا نجنبید.برگی را گاز می زد.

گفت:-ببین.سعی کن بدون آنکه کسی بفهمد برایم یک پتو بیاوری.اینجا باید شبها سرد باشد.  ص 42

اما چنین می نمود که مادرمان،با آن که بیش از همه ما با کوزیمو تفاوت روحیه داشت،تنها کسی است که توانسته است او را همانگونه که هست بپذیرد،شاید به این دلیل که در پی توجیه او نبود.  ص64

کارهای برجسته ای که آدمی به پیروی از وسوسه ای درونی می کند باید ناگفته بماند؛همین که آن را به زبان بیاوری و از آن لاف بزنی چیزی بیهوده و بی معنی جلوه می کند و پست و بی مقدار جلوه می کند و پست و بی مقدار می شود. ص 66

همان نیاز رخنه به درون دنیایی دست نیافتنی،نیازی که برادرم را به پا نهادن در راه شاخساران انبوه کشانده بود،هنوز او را وسوسه می کرد؛هنوز او را وا می داشت که برای فرو نشاندن آن عطش سیری ناپذیر در جستجوی دست یابی هر چه بیشتر بر آن دنیا باشد؛دلش می خواست با هر برگ،هر تنه درخت،هر پر و هر آواز بال پرنده پیوند داشته باشد.این همان عشقی است که شکارچی به هر موجود زنده ای حس می کند،و برای بیان آن _به شیوه ای که ویژه اوست_تفنگش را به دوش می اندازد:کوزیمو،که هنوز به وجود این عشق پی نبرده بود،می کوشید با پیشروی و جستجوی سرسختانه در میان درختان آن نیاز را برآورده کند. ص 76

بالای انجیر،بالای توت،خوش جایی است؛افسوس که درختانی کمیاب اند.همین را درباره گردو می توان گفت.شاید هیچ درختی به اندازه گردو درخت نیست!با چه نیرو و اطمینانی درخت بودن خودش را به رخ می کشد!با چه پشتکاری قد بر می افرازد و سخت و سنگین می شود؛پشتکاری که در برگش پیداست... هر بار که گشت و گذار کوزیمو را در میان شاخسار بیکران گردویی کهنه می دیدم،آن گونه که پنداری در اتاقهای کاخی چند اشکوبه قدم می زد،دلم می خواست من هم چون او بروم و آن بالا زندگی کنم ... ص104

گفتنی است که در آن زمان،زمستانها ملایم بود.هنوز دچار سرماهایی نشده بودیم که گفته می شد ناپلئون آنها را از مغاکشان در روسیه بیرون کشیده است و به دنبال او تا اروپا آمده اند. ص 106

در عروسی خواهرمان ...بعد ها دانستم که او هم به گونه ای در آن جشن شرکت شرکت داشت:در آن سرما،بی آن که به چشم ما بیاید،نوک سپیداری نشسته بود و تماشا می کرد:پنحره های غرق روشنایی اتاقهای آذین بسته،میهمانان کلاه گیس به سر و رقصان را می دید.با دیدن این همه چه فکری به سرش می زد؟آیا برای اندکی هم که بود،حسرت زندگی ما را می خورد؟فاصله اش با دنیای ما کوتاه بود و بازگشت به آن برایش کاری نداشت،آیا به این نکته فکر می کرد؟نمی دانم.نمی دانم به چه می اندیشید و منتظر چه بود.همین قدر می دانم که در همه مدت جشن،و حتی پس از آن،در همانجا ماند،تا این که شمعدانها یکی پس از دیگری خاموش شد و دیگر هیچ پنجره ای روشن نماند . ص117

....کوزیمو: مرد قد کوتاهی را دیدم که می دوید و نفهمیدم کی بود.اگر منظورتان همان است،از طرف رودخانه رفت.

-قد کوتاه؟چنان جثه ای دارد که آدم وحشت می کند؟

-چه می دانم.از این بالا همه به نظر کوچک می رسید. ص 133

هنگامی که آدمی تنها و تکرو زندگی می کند،فقط یک جنبه ی انسانهای دیگر را می بیند،جنبه ای که آدمی را وا می دارد همواره بهوش باشد و حالتی دفاعی به خود بگیرد. ص157

پدر کوزیمو: 

می دانی که من به عنوان دوک،می توانم بر همه ی اشراف ناحیه فرماندهی کنم؟

-من فقط این را می دانم که اگر من بیشتر از دیگران چیز بدانم،در صورت نیاز آنها آنچه را که بلدم در اختیارشان بگذارم.به نظر من،فرماندهی یعنی همین. ص 159

هر تب و تابی،از نیاز ژرف تری خبر می دهد که برآورده نشده است،نشانه ی کمبودی است.نیاز کوزیمو به داستان گویی نیز نشان می داد که او چیز دیگری را جستجو می کند.هنوز عشق را نمی شناخت.بی شناخت عشق، تجربه های دیگر به چه کار می آید؟بدون شناختن مزه زندگی ،به خطر انداختن آن چه سودی دارد؟ ص181

... بسیاری دیده شده است که مردمانی که برای آرمانی نه چندان روشن و مشخص مبارزه می کنند،مجبورند برای جبران گنگی و سستی انگیزه هایشان ظاهری بسیار جدی به خود بدهند. ص 191