جشن بی معنایی - میلان کوندرا

چند سالی بود که قصد داشتم اثری از میلان کوندرا به خصوص کتاب بار هستی او را بخوانم اما از آنجایی که آثار این نویسنده غالباً در دسته رمان های فلسفی قرار می گیرند به همین دلیل به دنبال زمانی میگشتم که تمرکز کافی برای خواندن و درک آن را داشته باشم که آن زمان هیچگاه فرا نرسید و من هنوز بارهستی را نخوانده ام اما سال گذشته وقتی در نمایشگاه کتاب در غرفه ها در حال گشت زدن بودم  و نگاهی به کتاب ها می کردم ، اصرار غرفه دار نمایشگاه و همچنین عکس میلان کوندرا بر روی جلد کتاب جشن بی معنایی( که همچون یک طلبکار به منِ بدهکار بابت نخواندن آثارش نگاه می کرد )مرا مجبور به خریدن این کتاب کرد تا بلکه با این کتاب کم حجم کمی از عذاب وجدان نخواندن آثارش در من بکاهد.

کتاب جشن بی معنایی آخرین رمان منتشر شده از  این نویسنده چک تبار است که در سال 2014و مدت کوتاهی  پس از انتشارش در فرانسه  به ترجمه مریم دارچینیان وهمچنین قاسم صنعوی رسیده و در ایران چاپ شده است که دومی در حال حاضردر بازارکتاب موجود است.

کتاب دارای هفت فصل و پنجاه و چهار بخش است که با این همه جمعاً حدود یکصد وچهل صفحه دارد،در این کتاب با شیوه روایت نامتعارفی از داستان(حداقل برای من)مواجه هستیم  به شکلی که همانطور که راوی نویسنده پیش می رود هرازگاهی شخصیت های داستان راوی می شوند و این همینطور تا پایان کتاب ادامه پیدا می کند. نویسنده تا جایی که توانسته است از شخصیت پردازی اشخاص و آدم های رمانش خودداری کرده و با به کار بردن تنها نام آنها و قراردادن آنها در موقعیت ها گویی قصد دارد خواننده را درگیر موقعیت کند . 

در طول داستان غالبا با شخصیت هایی مواجه هستیم که علاقه ای به ارتباط با دیگران ندارندو یا توان انجام دادن این کار را ندارند ، مثلا یکی از شخصیت های داستان که پیشخدمت مسئول برگذاری جشن ها و پارتی ها می باشد برای جلوگیری ازداشتن  ارتباط کلامی با مهمانان و مشتریانش ،به یک زبان و لهجه ی من در آوردی حرف میزند و وانمود میکند اهل پاکستان بوده و به زبان آن کشور صحبت می کند و همینطور باقی شخصیت هاکه هرچند کوندرا اطلاعات زیادی هم از آنها به ما نمی دهد .به نظردر این رابطه بیش از هرچیز مدنظر کتاب معناباختگی شخصیت ها و بحران هویت است.

پیرنگ داستان به حدی کمرنگ است که خواننده گاهی فراموش می کند که در حال خواندن یک رمان است اما نویسنده در ایجاد کشش برای ادامه دادن کتاب تا پایان موفق بوده و باایجاد پرسش های پی در پی و غالباً فلسفی درطول متن ذهن خواننده را درگیر و او را تا پایان کتاب به دنبال پاسخ می کشاند.

داستان حول محورگفتگوها،روابط و افکار چهار شخصیت اصلی کتاب به نام های آلن،رامون،شارل وکالیبان و البته در کنارراوی نویسنده پیش می رود و حتی شخصیت های سیاسی مهمی همچون استالین ، خروشچف و کالینین (ازاعضای مهم و اصلی حزب کمونیست شوروی)هم دربخش هایی از داستان حضور دارند .

فصل های کوچک این کتاب همچون پازل در کنار هم چیده می شود و خواننده همینطور که به پایان کتاب نزدیک می شود به کشف های جالبی می رسد.

کتابی که من خواندم :چاپ چهارم 1393،ترجمه قاسم صنعوی،موسسه انتشاراتی بوتیمار،144صفحه ،11500 تومان

............................................

میلان کوندرا زاده آوریل 1929 در چکسلواکی است اما از سال 1975 به فرانسه تبعید شدو در سال 1981 به تابعیت فرانسه در آمده است.معروفترین اثر کوندرا کتاب بار هستی یا سبکی تحمل ناپذیر هستی است و از دیگر آثار بیشتر شناخته شده  او می توان به کتاب های شوخی،جاودانگی ،کتاب خنده و فراموشی و بی خبری نام برد. کوندرا جشن بی معنایی را سیزده سال پس ازانتشار آخرین کتابش زمانی که  دیگر کسی گمان نمیبرد کتابی از او روانه بازارکتاب گردد منتشر کرد.

بنظرم خواندن ادامه مطلب که همراه با بخش هایی از متن کتاب هم هست خالی از لطف نخواهد بود بخصوص به این دلیل که خطر لوث شدن داستان هم در آن وجود ندارد.

............................................

در طول بخش های کوتاه به هم پیوسته این کتاب ماجراهایی را می خوانیم که بی معنایی برخی از آنها به واقع خنده دار است مثلا در بخش "بیست و چهار کبک "به نقل از کتاب خاطرات خروشچف به ماجرای به شکار رفتن استالین اشاره می شود:

استالین روزی تصمیم گرفت به شکار برود ،شنل کوتاهی به تن کرد ،کفش اسکی به پا کرد ،تفگ بلندی برداشت و سیزده کیلومتر راه رفت ،آنوقت کبک هایی دید که روی درختی دربرابرش نشسته بودند ،ایستاد و آنها را شمرد ،بیست و چهار تا بودند.ولی چه بخت نامساعدی!او فقط دوازده فشنگ با خودش آورده بود! شلیک کرد ،دوازده کبک را کشت،سپس راه بازگشت در پیش گرفت ،سیزده کیلومتر راه تا خانه را طی کرد و یک دوجین فشنگ دیگر برداشت . دوباره سیزده کیلومتر راه را طی کرد تا کبک ها را که همچنان روی همان درخت نشسته بودند دید .سرانجام همه شان را کشت...

و در ادامه  ی پرداختن کوندرا به نظریه ها از زبان شخصیت های رمانش در بخشهایی ازداستان نظرات فلاسفه ای چون هگل،کانت و شوپنهاور درباره دنیا و مسائل دیگر را می خوانیم ،تا جایی که فصل پایانی که همنام کتاب بوده و گویی نظر خود نویسنده پس از همه صاحب نظران درآن ارائه شده است ،در این فصل از زبان یکی از شخصیت های کتاب به نام رامون خطاب به دوستش می خوانیم:

دوست من ، بی معنایی جوهر زندگی است . همه جا و همیشه با ماست .حتی در جایی هم که کسی نخواهد آن را ببیند حضور دارد، در هراس ها،در نبردهای خونین ،در بدترین بدبختی ها.شهامتی بسیار می خواهد که درشرایطی آنچنان غم انگیز بتوان آن را به جا آورد ونام واقعی اش را به آن داد.ولی موضوع فقط به جا آوردن آن نیست ،بی معنایی را باید دوست داشت،باید این دوست داشتنش را یاد گرفت . دوست من نگاه کنید،این جا در این پارک ،پیش روی ما،بی معنایی با تمام قطعیتش ،با تمام معصومیتش ،با تمام زیبایی اش حضور دارد...بچه هایی که می خندند... بی آنکه بدانند چرا می خندند ،این زیبا نیست؟

دوست من ،نفس بکشید... این بی معنایی را که احاطه مان می کند فرو دهید،این بی معنایی کلید فرزانگی است،کلید خوش خلقی اشت. ...

بخش هایی ازمتن کتاب که به نظرم جالب آمد :

وقتی آدم درخشانی می کوشد زنی را اغوا کند این زن احساس می کند که در مسابقه ای شرکت کرده است . ناگزیر می شود که او هم بدرخشد.بدون مقاومت تسلیم نشود.حال آن که بی معنایی او را می رهاند. از قید احتیاط ها آزاد می کند. توقع هیچ گونه حضور ذهنی اورا ندارد. او را بی هم وغم و بنابراین آسان تر قابل دسترسی می کند.ولی بگذریم ،در مورد داردلو ،تو نه با یک نفر بی معنا ،بلکه با یک نفر خودشیفته سر و کار داری. به معنای درست کلمه توجه کن :آدم خودشیفته ،فردی مغرور نیست.آدم مغرور،دیگران را تحقیر می کند ،برای دیگران ارزشی کم قائل می شود.خودشیفته برای دیگران ارزشی بیش قائل می شود،زیرا در چشمان هرکس تصویر خودش را می یابد و می خواهد آن را زیبا کند.بنابراین با خوش رویی به تمام آینه هایش می پردازد .  ص(24)

-زمان شتابان می گذرد،به لطف آن نخست زنده ایم،یعنی اینکه متهم هستیم ومحاکمه شده ایم،سپس می میریم،وچند سال دیگر هم با کسانی می مانیم که ما را شناخته اند،ولی خیلی زود تغییر دیگری صورت می گیرد:مردگان به مردگان قدیمی بدل می شوند ،فقط چند نفری ،کسان بسیار نادری ،نام خود را در خاطره ها باقی می گذارند ولی محروم از هرگونه گواه واقعی،از هرگونه خاطره ی درست ،به عروسک های خیمه شب بازی بدل می شوند . (ص32)

خود را مقصر احساس کردن و مقصر احساس نکردن ،فکر می کنم که همه چیز در همین است . زندگی عبارت از ستیز همه با همه است. این موضوع شناخته شده ای است. ولی چگونه این ستیزه در جامعه ای کم و بیش متمدن جریان می یابد؟ مردم نمی توانند به محض دیدن هم به یکدیگر هجوم ببرند . به جای این کار می کوشند تقصیر را متوجه دیگری کنند.کسی برنده می شود که بتواند دیگری را مقصر کند . بازنده کسی است که به خطای خویش اعتراف کند .غرق در فکر های خودت به خیابان میروی.دختری،مثل اینکه در دنیا کسی جز او وجود ندارد ،بی آنکه به چپ و راستش نگاه کند راست راهش را می گیرد و پیش می رود . به هم تنه می زنیدو اکنون لحظه ی حقیقت است. چه کسی فریاد می زند و چه کسی عذرخواهی می کند؟ این وضعیت الگواست: در حقیقت هریک از دوطرف تنه خورده و تنه زده است ولی کسانی هستند که بی درنگ و بی اختیار ،خودشان را تنه زننده و بنابراین مقصر احساس می کنند. دیگرانی هستند که همواره ،بلافاصله و بی اختیار،خود را تنه خورده و بنابراین محق وآماده ی متهم کردن دیگری و کیفر دادن او در نظر می گیرند. تو در چنین وضعی معذرت می خواهی یا متهم می کنی؟   (ص56)

چون به خوبی می دانست که با انجام آنچه که دوست دارد قادر به تامین معاشش نخواهد بود ،پس از به پایان رساندن دوران تحصیل،شغلی را برگزیده بود که در آن می بایست نه تازگی اش، نه فکرهایش ،نه استعدادش،بلکه هوشش را بنمایاند،یعنی توانایی قابل محاسبه بر اصول ریاضی را که تفاوتش نزد افراد گوناگون از لحاظ رقم است -یکی بیشتر دارد و یکی کمتر-وآلن آن را بیشتر داشت،به نحوی که حقوق خوبی می گرفت ومی توانست گهگاه یک بطری آرمنیاک هم بخرد. ( ص81)